Η Παλιοχώρα του θρύλου

Από όλες τις περιπέτειες που πέρασαν τα Κύθηρα, η καταστροφή της Παλιόχωρας, της μεσαιωνικής πρωτεύουσας των Κυθήρων, σημάδεψε πιο έντονα τη συλλογική μνήμη των Κυθηρίων.

Η εγκατάλειψη της Παλιόχωρας μετά την καταστροφή, η ερήμωση και τα ερείπια των σπιτιών και των εκκλησιών δημιούργησαν μια τραγική εικόνα στα μάτια των μεταγενέστερων. Η εντύπωση που άφησε η τραγωδία και η συναισθηματική φόρτιση συνέβαλαν στη διαμόρφωση αφηγήσεων με μεγάλη δόση υπερβολής για χιλιάδες νεκρούς και αιχμαλώτους, για την αγία Φόνισσα, για καταφυγάδια, για δαίμονες-ξενολαούς, πειρατές και φαντάσματα.

Οι κάτοικοι των γειτονικών οικισμών νόμιζαν ότι έβλεπαν το βράδυ με τη μορφή μικρής φλόγας τις ψυχές των σφαγμένων και τις σκιές των πειρατών να κινούνται πάνω στα τείχη. Έβλεπαν φαντάσματα, άκουγαν θρήνους και ποδοβολητά. Ο τόπος θεωρήθηκε στοιχειωμένος από την αγριότητα της επίθεσης και από το αίμα των αδικοσκοτωμένων.

«Η Παλιόχωρα είναι βαρύς τόπος!» «Πρόσεξε μη νυχτωθείς στην Παλιόχωρα!» έλεγαν οι παλιοί στους ξωμάχους. Όμως αυτή η Παλιόχωρα του θρήνου και της συμφοράς, το Ζάλογγο των Κυθήρων, αυτή η μικρή αγαπημένη Βυζαντινή πολιτεία των Ευδαιμονογιάννηδων, πάντα ασκεί μια απερίγραπτη γοητεία και εξακολουθεί να εξάπτει τη φαντασία μας.

Ο Κυθήριος ποιητής Πάνος Φύλλης έγραψε λυρικότατους στίχους για την Παλιόχωρα:

…Ώ τον καημό της βίγλας σου, μάτια μεγάλα κι άδεια κι όλες οι πολεμίστρες σου κατάχαμα ρημάδια…

…Ποιανής κατάρας έσερνες το βάρος εδώ κάτου; τί του πε;

Τί να του ταξε ο Χάρος του θανάτου;

…όσο κι αν κλαίει ο γκιώνης σου η ρίμα όσα κι αν πλέχει, ώ, το δικό σου πέσιμο ανασταιμό δεν έχει…