0 Κυθήριος ευεργέτης Νικήτας Τζάννες γεννήθηκε το 1799 στη Χώρα. Σύμφωνα με τις απογραφές του 18ου, 19ου αι. και τα ληξιαρχικά της εποχής, ο πατέρας του, Εμμανουήλ, ήταν από τον Άγιο Ηλία και κατά το 1785 παντρεύτηκε στη Χώρα τη Μα-ρία Ραπανά – Κόη και εγκαταστάθηκε στην ενορία του Θεολόγου, όπου γεννήθηκε ο Νικήτας και τα μεγαλύτερα αδέλφια του, Παναγιώτης, Φροσύνη, Ελένη, Γεώργιος και Κων/νος. 3 Υδραίοι, που βρέθηκαν στα Κύθηρα, έγιναν ανάδοχοι στη βάφτιση του Νικήτα στο Θεολόγο και ο ένας εξ αυτών φαίνεται πως του έδωσε το όνομα του πατέρα του(1). Στα παιδικά του χρόνια δεν υπάρχει οργανωμένη εκπαίδευση στα Κύθηρα και έτσι το 1817 σε ηλικία 18 ετών δηλώνει αναλφάβητος(2). Φαίνεται όμως ότι δεν έμεινε αναλφάβητος, διότι αργότερα υπογράφει στην αρχή υποτυπωδώς, αργότερα με περισσότερη άνεση.
Το 1824 ο πατέρας έχει ήδη πεθάνει χωρίς διαθήκη καθώς φαίνεται και οι τρεις επιζώντες αδελφοί Γιώργης, Κων/ντής και Νικήτας μοιράζουν αγαπημένοι την πατρική περιουσία, η οποία περιλαμβάνει σπίτια στον Άγιο Ηλία και στα Βαρυπατιάνικα στη Χώρα, χωράφια, περιβόλια, αμπέλι στον Αφράτη, ελιές και μέλισσες. Στη μοιρασιά φρόντισαν να τακτοποιήσουν και να ικανοποιήσουν τη χήρα μητέρα τους καθώς και τις δύο αδελφές τους. Στο μερίδιο του Νικήτα έπεσε ένα σπίτι στα Βαρυπατιάνικα, χωράφι και περιβόλι στον Άγιο Ηλία, μια ελιά και 3 μέλισσες(3). Το 1826 ο Γιώργης και ο Νικήτας πωλούν ένα κομμάτι από το υποστατικό που έχουν στο Καψάλι, στον Πίσω Γιαλό, τοποθεσία Μπαγκουρωτό, στον Παναγιώτη Ματουλέα(4).
Από τους στίχους ενός αγνώστου στιχοπλόκου πληροφορούμεθα ότι ο νεαρός Νικήτας πήγε στην Ερμούπολη της Σύρου, όπως και άλλοι Κυθήριοι και έγινε ναυτικός. Τούτο συμφωνεί με την απογραφή του 1833, στην οποία η οικογένειά του είναι εγκατεστημένη στα Βαρυπατιάνικα, ο ίδιος φέρεται ως απών από τα Κύθηρα, ναυτικός στο επάγγελμα, παντρεμένος με την Ελένη από τη Σμύρνη(5). Αργότερα τον βρίσκομε εγκατεστημένο στην Αλεξάνδρεια, όπου εξελίχθηκε σε μεγαλέμπορο μαζί με τον αδελφό του Κων/τίνο. Το 1880 είναι εγκατεστημένοι εκεί ως έμποροι και τα παιδιά του Γιώργη, ο Εμμανουήλ και ο Κων/τίνος. Τον Ιούνιο του 1852 ο Νικήτας βρίσκεται στα Κύθηρα και έρχεται σε συμφωνία με την Κωνσταντινιά, κόρη του ποτέ Κοσμά Χριστόφορου, Λίγκουνα, από τις Καλοκαιρινές, να την πάρει για υπηρεσία στην Αλεξάνδρεια. Εις το σχετικό συμφωνητικό η μεν Κωνσταντινιά υπόσχεται να διαμείνει κοντά τους 3 χρόνια, ο δε Νικήτας αναλαμβάνει όλα τα έξοδα και πληρωμή 50 δίστηλα (7). Το 1855, ενώ είχε ολοκληρωθεί ο ναός των Μυρτιδίων, ο Ηγούμενος Αγαθάγγελος αναθέτει στο Νικήτα, στην Αλε-ξάνδρεια, να έρθει σε γραπτή συμφωνία με τον Τηνιακό μαρμαρογλύπτη, Ιάκωβο Βαρούτη για το τέμπλο, το δε- σποτικό θρόνο και τον άμβωνα των Μυρτιδίων(8). Μεταξύ των ερανοδοτών για τα έργα των Μυρτιδίων ο Νικήτας ανεδείχθη κορυφαίος και κατέβαλε 2000 δίστηλα, ποσό τεράστιο για την εποχή εκείνη(9). Πρός τιμήν του μεγάλου ερανοδότη, μεταξύ των εικόνων του τέμπλου υπάρχει και η εικόνα του αγίου Νικήτα με την αφιέρωση εντός πλαισίου «Μνήσθητι Κύριε τοῦ δούλου σου Νικήτα Τζάνε. ‘Υπό Ιω. Στάη, ζωγράφου, τω 1863 Ιανουάριου 20».
Τα τελευταία 10 χρόνια της ζωής του ο Νικήτας εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, όπου με την διαθήκη του άφησε χρήματα για να ιδρυθεί και να συντηρείται το Δημοτικό Νοσοκομείο που φέρει το όνομά του «ΤΖΑΝΝΕΙΟΝ» προς νοσηλείαν Κυθηρίων και των απόρων Πειραιωτών. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1866, ενώ τα εγκαίνια έγιναν το 1914. Το δημιούργημα του Κυθήριου ευεργέτη, από το οποίο πέρασαν κορυφαίοι γιατροί, ενίσχυσε την κοινωνική πρόνοια εκείνη την εποχή καισιγά σιγά εξελίχθηκε σε ένα πρωτοποριακό νοσηλευτικό ίδρυμα. Εις τους απλοϊκούς στίχους που προανέφερα, εκτός από τα πολύτιμα βιογραφικά στοιχεία για το Νικήτα, φαίνεται και η απήχηση που είχε στα Κύθηρα το φιλανθρωπικό έργο του, η συμβολή του στα έργα των Μυρτιδίων και η προσωπική αίγλη του στην Αίγυπτο. Το πτωχοπροδρομικού ύφους στιχούργημα ίσως να έμεινε σχεδίασμα, διότι έχει πολλά κενά και πιθανόν να μην έφθασε ποτέ στον παραλήπτη, οπωσδήποτε όμως έχει ενδιαφέρον.
«Κυθήρη τας 1 Ιουνίου 1860 έτος παλαιόν.
Προς τον Πλοίαρχον της δόξης
συμπολίτην μου Νικήτα
τ’ επώνυμό του Τζάνε,
τον τρανής τιμής τον άνδρα,
τον πολλής δικαιοσύνης
και απείρου ευσπλαχνίας,
ελεήμονα τον μέγαν
στολισμόν μοναστηρίου
της εδώ Μυρτιδιωτίσσης,
της πολύ λαμπρής εικόνας
και της θαυμασιωτάτης.
Ότ’ εις ύψος μίλια μέγα
σ’ ύψωσεν, ω πλοίαρχέ μου,
δια την επίσκεψίν σου
η εντελή ευλάβειά σου
όπου έδειχνες απαύστως
αγκαλά τε και απόν σου
εις το θεϊκόν της κράτος
και πολλούς πτωχούς αγνώστους
και γνωρίμους ων ομοίως
τους εγίνης ιατρός τους
εις την πίναν και την δίψαν
και εις την γυμνότητά τους.
Εις μικρόν πλήαρχος ήσουν
εις Ερμούπολιν σαν ήσουν
από εδώ και τόσα έτη
και από άνω έως κάτω
τον Αμάραντον τον Τζόρτζη
ένδυσες, ώ κάλιστά μου,
όπου καταγυμνητεύων ήτον
και όταν ούτος εδώ ήλθεν
το εφόναξεν εις όλους
και έδειχνε την φορεσία,
όπου του έκαμες προθύμως,
κατεδέξω, άνερ μέγα,
στολισμέ της Αιγυπτίας,
να φανής και νυν ενδόξως
ελεήμων καθώς πρέπει
εις το πολλά ενδεές μου,
όπου γειμνητεύων είμαι
από άνω έως κάτω
και έχασα κάθε ελπίδα
και ουδαμώς παρηγορία
η πτωχεία μου δεν έχει
και είναι θέατρον εις πλύστρες
και πολλά παλαιοτάτη
η εμή και εμβαλομένη
με εμβαλώματα χιλιάδες,
πρώτον το ιατρικόν μου.
Η μονή μου η φανέλα
εις στολήν σου κάμνω όρκον
ούτε μίαν και δεν έχει
από την πρώτη σαν εγείνη
και [ ] ναι δεν με υπάρχει
και απ’ το βάρος του βρακιού μου
όταν περιπατώ χολένω.
Αντιπρόσωπος [ ]
πάμπολες φοραίς εγίνης
εις τας περιστάσεις άλλων
γίνου νυν φίλτατε άκρε
και εις τον άκρως [ ]
εις το καλοκάγαθόν σου
ενθυμήσου ότι είπες
εις [ ]
όπ’ εστάθη ένας άλλος
Μέγα Πέτρος εις την δόξαν
θεμελιοτής Αιγύπτου
και οι φίλοι και γνωστοί σου
αν το στέρξης ελέησον [ ](10)
Σχεδόν ταυτόχρονα με το Τζάννειο Νοσοκομείο εγκαινιάστηκε στον Πειραιά ένα άλλο άσυλο με την επωνυμία «Παιδαγωγείον ορφανών και απόρων παιδιών» το οποίο ιδρύθηκε με τους εράνους Πειραιωτών και τη συμπαράσταση της Δημοτικής Αρχής. Το 1875 η Ελένη από τη Σμύρνη, χήρα του Νικήτα, ο οποίος σημειωτέον πέθανε το 1864, με τη διαθήκη της άφησε στο παραπάνω Ορφανοτροφείο όλη τηνπεριουσία της σε ακίνητα με το ετήσιο εισόδημα 15000 δρχ. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος απεφάσισε τη μετονομασία του Παιδαγωγείου σε «ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΑΡΡΕΝΩΝ ΕΛΕΝΗΣ ΝΙΚΗΤΑ ΤΖΑΝΝΕ» Αμέσως άρχισε να ανεγείρεται νέο κτίριο το οποίο αποπερατώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1884. Μεταξύ των μεγάλων ευεργετών του ιδρύματος είναι και ο άλλος Κυθήριος ευεργέτης Ευστάθιος Δηλαβέρης. Κατά την περίοδο 1921-1926 Δ/ντής του ιδρύματος διετέλεσε ο Νικόλαος Στάης, αδελφός του Υπουργού Σπύρου Στάη.
ΠΗΓΕΣ
Γ.Α.Κ. Τοπικό Αρχείο Κυθήρων.
1 Ληξιαρχικό αρχείο ενοριών. Ενορία Θεολόγου στη Χώρα.
2 Νοτάριος Καλούτσης Λεονάρδος, βιβλ. 2, φ 13ν
3 Νοτάριος Καλούτσης Λεονάρδος, βιβλ. 5, φφ 189ν-190ν.
4 Νοτάριος Λαστιώτης Ιωάννης, βιβλ. 14, φ 43ν
5 Απογραφή 1833, φ33ν
6 Εκλογικός κατάλογος Δήμου Κυθηρίων 1880
7 Νοτάριος Μεγαλοκονόμος Γεώργιος, βιβλ. 4, φ 56ν
8 Χάρου-Κορωναίου Ελένη: Το προσκύνημα των Μυρτιδίων, σελ 86-89.
9 Σοφοκλή Καλούτση: Ακολουθία της Μυρτιδιωτίσσης, έκδοση 5η, σελ. 112.
10 Ιδιωτικό αρχείο Σταύρου ιερέως Χάρου.
11 Έκθεσις πεπραγμένων του Ορφανοτροφείου εν Πειραιεί 1922.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ