Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε στα Κύθηρα για τον αργαλειό, την ύφανση και την επεξεργασία του μαλλιού

Οι σκάμνες= τα οριζόντια βαριά ξύλα, που αποτελούν το δέσιμο, τη βάση του αργαλειού

Τα κλειδιά= τα δύο ξύλα που συνδέουν τις σκάμνες

Το κωλοσάνιδο= είναι το σημείο στο πίσω μέρος του αργαλειού, όπου κάθεται η υφάντρα.

Τα μάγουλα= τα 4 όρθια ξύλα του αργαλειού που στηρίζουν τις σκάμνες. Στα μάγουλα στηρίζεται και το πέταλο και τα 2 αντία

Τα αντία= τα δύο χοντρά κυλινδρικά ξύλα του αργαλειού. Στο ένα τυλίγεται το στημόνι και στο άλλο τυλίγεται το υφαντό

Το πέταλο= περικλείει το χτένι και στηρίζεται στα μάγουλα

Οι πατητήρες= είναι 4 σανιδάκια περασμένα σε μια σιδερένια βέργα το ένα πλάι στο άλλο, δεμένα στα μιτάρια. Πατώντας τα ανοίγουν οι κλωστές για να περάσει η σαϊτα

Τα μιτάρια= είναι από χοντρά καλάμια στα οποία πλέκομε  ψαρόνημα και στηρίζονται σε καρούλια. Μέσα από τα μιτάρια περνάει το στημόνι

Τα ξυλίκια= είναι αυτά που δένομε τα μιτάρια

Τα καρούλια, ή καβαλάρηδες= είναι 2 ρόδες που ανεβοκατεβαίνουν

Το ροστέλο= είναι ένα ξύλο με μήκος όσο είναι το αντί. Επάνω του είναι καρφωμένες ξύλινες καβίλιες σαν δόντια. Το χρησιμοποιούμε στο διάσιμο και μέσα από τις καβίλιες περνά το στημόνι

Ο γκάρδιος=είναι μια σιδερένια βέργα που κρατάει αντίσταση να μην ξετυλίγεται το υφαντό στο πίσω αντί

Οι τσίγκλες= δύο σιδερένιες λάμες, ή ξύλινες με πιρούνια στις άκρες που κρατούν το υφαντό τεντωμένο

Η όχερη= το ξύλο που σφηνώνεται στην τρύπα στο πίσω αντί, σφίγγει το υφαντό και το κρατεί τεντωμένο στο μπροστινό αντί.

Η σταματήρα= ένα ξυλίκι από κυπαρίσσι που μπαίνει στην τρύπα στο πίσω αντί και κρατάει αντίσταση

Οι σφιχτήρες= είναι μικρά ξύλα που μπαίνουν για ασφάλεια στο σκελετό του αργαλειού και κουμπώνουν τα ξύλα

Οι σαϊτες= πηγαινοφέρνουν το υφάδι μέσα από το στημόνι και γίνεται η ύφανση

Το χτένι= είναι φτιαγμένο με πολύ λεπτά καλαμάκια και προσαρμοσμένο σε μια ξύλινη θήκη, το πέταλο. Το χτένι χτυπά το υφάδι στο υφαντό και το «στιβάζει» δηλ. το κάνει κρουστό.

Το  στημόνι= η κόκκινη βαμβακερή κλωστή, η βάση της ύφανσης

Μπαλότο= η ποσότητα του μαλλιού, ή του βαμβακιού που θα χρησιμοποιήσομε στο υφαντό

Το υφάδι= το μπαμπάκι, ή μαλλί, ή λινάρι, ή μετάξι, ή σπάρτος που υφαίνεται στο στημόνι.

Η φασία= το σχέδιο(τα σταυροπουλάτα, η μυτιληνιά, η καραμελάτη, οι ρόδες, οι μπελούτσες, τα πουλάτα, η όβρα κ.α.)

Η μπρούλιαση= το σχέδιο της ύφανσης

Το μασούρι= καλάμι, στο οποίο τυλίγεται η κλωστή και μπαίνει στη σαϊτα

Τα καλαμουκάνια= τα καλάμια που τυλίγομε το στημόνι

Το λιγόψυχο= καλάμια σκισμένα, που τοποθετούνται κατά μήκος στο μπροστινό αντί για να μην μπερδεύεται το νήμα

Τα χερόχτενα= ξύλινα χτένια με μεγάλες σιδερένιες πρόκες, με τα οποία χτένιζαν το μαλλί μέχρι να γίνει αφράτο

Η σουρμία= τούφες μαλλιού που ήταν αφράτο σαν μετάξι

Η ανέμη= ξύλινη κατασκευή στην οποία τοποθετούμε το υφάδι σε χωρίσματα. Η ανέμη γυρίζει και το νήμα ξετυλίγεται για να φτιάξομε τα μασούρια.

Το τυλιγάδι= ξύλινη κατασκευή στην οποία τυλίγομε το νήμα από το αδράχτι για να κάνομε χωρίσματα

Το αδράχτι, ή ρόκα= είναι μια κυλινδρική βέργα μυτερή στις άκρες, με την οποία γνέθομε το μαλλί

Το σπεντύλι, ή θρομίλι είναι ένα στρογγυλό ξύλο με τρύπα στη μέση, στην οποία τοποθετείται η μία άκρη του αδραχτιού. Αυτό δίνει βάρος και  βοηθάει το αδράχτι να γυρίζει και να τυλίγει την κλωστή κατά το γνέσιμο. Αυτή η  βάση ήταν κι από πηλό, ή από πέτρα.

Η σβίγα= είμαι μια ξύλινη χειροκίνητη κατασκευή με δύο ρόδες που μαζί με την ανέμη μας βοηθάει να μασουρίσομε το νήμα.

Ο άδραχτος= η σιδερένια βέργα που βάζομε τα μασούρια για να τυλίξομε την κλωστή

Διάστρα= είναι ένα τελάρο που περνάμε μέσα τα καλαμουκάνια με το στημόνι, το οποίο τυλίγεται στο πίσω αντί και περνά μέσα από τα μιτάρια.

Το ροδάνι= ξύλινο ποδοκίνητο εργαλείο με ρόδα που γύριζε ολοταχώς. Με αυτό έκλωθαν την κλωστή

Λέγεται ότι ο αργαλειός έχει 101 εξαρτήματα από το μικρότερο μέχρι το μεγαλύτερο

 

Φωτό: Κωστής Κοντολέων

 

 

Το καρούλι

Το υφαντό τυλιγμένο στο αντί
Το στημόνι περασμένο από τα μιτάρια, τυλιγμένο στο μπροστινό αντί
Το χτένι
Η σαΐτα
Το ροστέλο
Ο σφίχτης
Η ανέμη