Συμπληρώνονται αισίως 200 χρόνια από το μεγάλο ιστορικό θαύμα του 1821, που αποτελεί την περιφανέστερη δόξα των νεότερων χρόνων του Ελληνικού Έθνους. Ύστερα από την καταθλιπτική υποταγή του Ελληνισμού στο βάρβαρο δυνάστη, όλη η Ελλάδα έπεσε σε μαρασμό. Ένας Άγγλος περιηγητής σημειώνει «Υπό την κυριαρχίαν των Οσμανιδών η επιστήμη, η εμπορία, πάσα γνώσις, πάσα του βίου απόλαυσις, τα πάντα παρήκμασαν. Οι Τούρκοι εκπροσωπούσιν εν εαυτοίς όχι μόνον την βαρβαρότητα και τον απαίσιονδεσποτισμόν, αλλ’ αποσβεννύουσι και εις τους υποτελείς αυτών πάσαν φλόγα μαθήσεως και την διάνοιαν έτι αυτήν» Όμως με τον ακατάβλητο δυναμισμό του Γένους γεννήθηκε το θαύμα του ’21, αυτός ο υπεράνθρωπος άθλος του νέου Ελληνισμού, ο οποίος προχώρησε από τη Σταύρωση στην Ανάσταση.
Κατά τη μακρόχρονη περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν η Ελλάδα γνώρισε το δεσποτισμό του Ασιάτη κατακτητή, τα Επτάνησα γνώρισαν την κατοχή Ευρωπαίων κυρίαρχων με οπωσδήποτε ελευθεριότερα πολιτικά συστήματα και έτσι μπόρεσαν να διαμορφώσουν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα και χαρακτήρα. Η Εθνεγερσία του 1821 βρήκε τον Επτανησιακό λαό υπό την Αγγλική «προστασία» Οραματιστές της ελευθερίας οι Επτανήσιοι πρόσφεραν το «είναι» τους στην υπηρεσία του έθνους.
Τα Κύθηρα λόγω της εξαίρετης γεωγραφικής θέσης τους στη συστάδα των Ιονίων νήσων, θεωρούνται ένα από τα στρατηγικότερα σημεία του νοτίου Αιγαίου, η γέφυρα μεταξύ Πελοποννήσου και Κρήτης κι ακόμα «το μάτι των Ελληνικών θαλασσών» δεδομένου ότι βρίσκονται στο σημείο που σμίγουν 3 πελάγη, το Κρητικό, το Ιόνιο, το Αιγαίο. Έτσι το νησί με το πλούσιο μυθολογικό, ιστορικό, αρχαιολογικό, θρησκευτικό ενδιαφέρον από την πρώτη στιγμή ένοιωσε έντονα τον επαναστατικό συναγερμό και τη θύελλα του ξεσηκωμού του Γένους.Εξ άλλου και τα Κύθηρα είχαν δοκιμάσει τους πικρούς καρπούς της τρομοκρατίας και των άγριων επιδρομών των Οθωμανικών ορδών δεδομένου ότι ήταν στο μάτι του κυκλώνα κατά την περίοδο των Βενετοτουρκικών πολέμων με το φοβερό ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων της εποχής εκείνης. Κάποια τοπωνύμια που υπάρχουν στα Κύθηρα όπως Τουρκοβούνι, Τουρκαύλακο, Τουρκοστάσι, Τουρκοσπηλιά το επιβεβαιώνουν. Το 1537 τα Κύθηρα πέρασαν τη φοβερότερη δοκιμασία στην ιστορία τους με την επιδρομή του αρχιναύαρχου του Τουρκικού στόλου, του Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ως η «μαύρη φοβέρα» των Ελληνικών θαλασσών και κατέστρεψε μεταξύ των άλλων και την πόλη του Αγίου Δημητρίου, την πρωτεύουσα των Κυθήρων που για τους Κυθηρίους έγινε το Ζάλογγο των Κυθήρων και η ανάμνηση αυτής της συμφοράς έμεινε για πάντα χαραγμένη στη μνήμη του Κυθηραϊκου λαού. Εκτός από την επιδρομή του Βαρβαρόσσα έχομε και την επιδρομή του 1715, κατά την οποία ο Καπουδάν πασάς κυρίευσε το νησί και πολλές Κυθηραϊκές οικογένειες πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Προεπαναστατικά θα πρέπει να αναφέρομε τη συμμετοχή Κυθηρίων με επικεφαλής το Νικόλαο Καλούτση στη μάχη του 1686 κατά την πολιορκία της Μονεμβασιάς και κατά το 1715 στη μάχη κατά την πολιορκία της Μεθώνης μαζί με άλλους Επτανησίους. Επίσης θα πρέπει να αναφέρομε ότι τα Κύθηρα πρόσφεραν προεπαναστατικά φιλόξενο και γαλήνιο καταφύγιο σε πρόσφυγες από την Πελοπόννησο με τα Ορλωφικά κι ακόμη σε όλους εκείνους που με πάθος υπηρετούσαν την ιδέα της ελευθερίας της πατρίδας, όπως στο Λάμπρο Κατσώνη, στους αδελφούς του Δασκαλογιάννη, στους προκρίτους της Πελοποννήσου από την οικογένεια Κρεββατά (προγόνους του Ελευθερίου Βενιζέλου) Μπενάκη, Κορφιωτάκη, στον ξακουστό Νικοτσάρα, στους Υδραίους Λάζαρο και Γεώργιο Κουντουριώτη, Τσαμαδό, Κοκκίνη, Οικονόμου, στους Σπετσιώτες Νικόλαο Λαζάρου, Δελληγιαννάκη, Χατζηαναργύρου, στον Ψαριανό ναύαρχο Νικολή Αποστόλη και σε άλλους πολλούς Έλληνες υπό διωγμόν. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά το διάστημα των προσεγγίσεων του Λάμπρου Κατσώνη στα Κύθηρα περισσότεροι από 50 Κυθήριοι κατατάχτηκαν στο στόλο του και έγιναν συμπολεμιστές του. Το 1806 ήρθε στα Κύθηρα προδομένος και καταδιωκόμενος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος βρήκε στα Κύθηρα τη σωτηρία του και συνάντησε οικογένειες με τις οποίες συνδεόταν. Έτσι οι Κυθήριοι, που αξίζει να σημειωθεί, διέσωσαν το μοναδικό σωζόμενο αντίγραφο του τελικού κειμένου του Ρήγα που τυπώθηκε στη Βιέννη, διότι η Κυθηραϊκή ψυχή ανέκαθεν φλεγόταν από τον έρωτα της ελευθερίας,παρ’ όλες τις πιέσεις των Ευρωπαίων κατακτητών κατάφεραν να συμβάλουν στην προετοιμασία του ΄21.
Με την έκρηξη της Επανάστασης ο Κυθηραϊκός λαός ήταν προετοιμασμένος ψυχικά και έτοιμος να συμμετάσχει στη μεγάλη εθνικήεξόρμηση. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι υπάρχει παράδοση στον Κυθηραϊκό λαό, σύμφωνα με την οποία το κέντημα του λαβάρου της Επανάστασης που υψώθηκε στην Αγία Λαύρα, το κέντησαν Κυθήριες της Σμύρνης. Η Αγγλική κατοχή που δεν ήθελε να δυσαρεστήσει τους Τούρκους, με το πρόσχημα της ουδετερότητας παίρνει σκληρά μέτρα και αντιμάχεται με κάθε τρόπο την εθνικολυτρωτική εξέγερση των ραγιάδων, διότι φοβούνταν ότι η Επανάσταση θα τόνωνε το φιλελεύθερο φρόνημα του Επτανησιακού λαού με δυσμενείς για τους Άγγλους συνέπειες. Οι Κυθήριοι ιερείς, όπως και οι άλλοι Επτανήσιοι τελούν δοξολογίες υπέρ ευοδώσεως του αγώνα και το πληρώνουν ακριβά με συλλήψεις, διωγμούς και εξορίες. Ένα Ζακυθηνός παπα Καντούνης που συνελήφθη γιατί στη λειτουργία εδεήθη «υπέρ των αδελφών ημών των επαναστάντων Ελλήνων» εξορίζεται στα Κύθηρα και φυλακίζεται στο Κάστρο της Χώρας. Η τοποθεσία «Κρεμασμένοι» κοντά στη Χώρα θυμίζει τους φοβερούς απαγχονισμούς Κυθηρίων από το Αγγλικό καθεστώς προς παραδειγματισμόν και την έκθεση των πτωμάτων στα γνωστά σιδερένια κλουβιά. Με την έναρξη της Επανάστασης ο ιατροφιλόσοφος και ιεροκήρυκας Διονύσιος Πύρρος ο Θεσσαλός με πολλά γυναικόπαιδα κατέφυγε από τη Μάνη στα Κύθηρα, όπου στο προσκύνημα των Μυρτιδίων δίδασκε την αγάπη προς την πατρίδα, τη δικαιοσύνη, την αρετή το σεβασμό και δέεται μαζί με τους Κυθήριους ιερείς στη Μυρτιδιώτισσα για την ευόδωση του αγώνα. Η Αγγλική διοίκηση κατεδίωξε τους Κυθήριους ιερείς και τον Αρχιμανδρίτη, επειδή προσευχήθηκαν υπέρ ελευθερώσεως των χριστιανών Ελλήνων και κατατροπώσεως των Αγαρηνών.
Η γεωγραφική θέση των Κυθήρων έκανε το νησί εστία επαναστατικής προετοιμασίας και ο Ανδρέας Μιαούλης επανειλημμένα χρησιμοποίησε τα λιμάνια των Κυθήρων σαν σταθμούς και ορμητήρια στις επιθέσεις του κατά του Ιμπραήμ. Μεταξύ των άλλων που κατέφυγαν στα Κύθηρα με την έναρξη της Επανάστασης από την Πελοπόννησο, από τα νησιά, από την Αθήνα, από τη Σμύρνη και άλλες πόλεις της Μικρασίας, από την Κων/πολη κ.α. ήταν ο Γρηγόριος Κωσταντάς, ο Σοφοκλής Οικονόμος, γιος του Κων/νου Οικονόμου του εξ Οικονόμων μαζί με το θείο του Στέφανο Οικονόμο, ο Μητροπολίτης Ύδρας Γεράσιμος, ο Αρχιεπίσκοπος Ευβοίας Γρηγόριος Δ’, οι Επίσκοποι Μοσχονησίων Βενέδικτος, Ηλιουπόλεως Άνθιμος, Σταγών Αμβρόσιος κ.α. Όλοι αυτοί και από τα Κύθηρα συνέχισαν με κάθε τρόπο να υπηρετούν την ιερή υπόθεση του αγώνα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα οι Κυθήριοι συμμετείχαν με πολλούς τρόπους. Άλλοι έφευγαν κρυφά στην Πελοπόννησο για να καταταγούν στον Ελληνικό επαναστατικό στρατό, όπου αποτελέσανε λόχο, και συμμετείχαν στην πολιορκία της Τριπολιτσάς και σε άλλες μάχες. Άλλοι έδωσαν υλική βοήθεια όπως ο Κυθήριος φιλικός Ιωάννης Κλάδος, υποπρόξενος της Ρωσίας στην Ύδρα,που έστειλε για τις ανάγκες του αγώνα με το πλοίο «Νέστωρ» που ναύλωσε ο ίδιος, 5 κανόνια και ένα πλοίο με διάφορα εφόδια. Μάλιστα αυτή η χειρονομία του Κλάδου είχε αντίποινα. 30 Κυθήριοι στην ανθούσα Κυθηραϊκή παροικία της Σμύρνης εσφαγιάσθησαν από τους Τούρκους. Εκτός αυτού ο Κλάδος ανέπτυξε σπουδαία εθνική δράση ως πληροφοριοδότης στην Ελληνική κυβέρνηση. Η οικογένεια Αλβανάκη έστειλε βοήθεια με 22 αποστολές κατά διαστήματα με μπαρούτι, αλεύρι, παξιμάδια, ρύζι και μόλυβδο. Σπουδαία ντοκουμέντα είναι οι ευχαριστήριες επιστολές που σώζονται στην οικογένεια Αλβανάκη από τον Κολοκοτρώνη και από τη Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδος. Ο Ελβετός τραπεζίτης Εϋνάρδος, γνωστός για τα φιλελληνικά του αισθήματα, κατά την Επανάσταση δημιούργησε αποθήκη στα Κύθηρα, όπου στέλνει πολλά φορτία, για να μεταφέρονται στην επαναστατημένη Ελλάδα και ιδίως στα Φρούρια.
Τελειώνοντας αξίζει να αναφέρομε, ότι σύμφωνα με αρχειακές μαρτυρίες μετά την απελευθέρωση και τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους, οι Κυθήριοι στενάζοντας ακόμη κάτω από τον ξενικό ζυγό, μαζεύονταν κρυφά για να γιορτάσουν την 25η Μαρτίου. Στόλιζαν το χώρο με εικόνες ηρώων του ’21, τραγουδούσαν πατριωτικά τραγούδια, έκαναν προπόσεις μέσα σε κλίμα άκρατου ενθουσιασμού κάτω από την άγρυπνη επιτήρηση της Αστυνομίας, αψηφώντας τις φασαρίες που θα είχαν με τις αρχές. Έτσι τα ταπεινά Κύθηρα έδωσαν ένα αξιόλογο παρόν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και ένωσαν τη φωνή τους με τα αδέλφια τους της Επτανήσου. Έτσι έχομε κι εμείς ένα μερίδιο στην τιμή που τονίζεται στους στίχους του Σολωμού «….Εφωνάξαν ως τ’ αστέρια του Ιονίου τα νησιά και σηκώσανε τα χέρια για να δείξουνε χαρά…..»