Ανάραχα στα Κύθηρα λέμε τους ίσκιους, τα φαντάσματα αυτών που πέθαναν, ή που πρόκειται να πεθάνουν. Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί εδώ στη Χώρα υπήρχε ένας παλαιός άνθρωπος, ονόματι Αντωνέας, για τον οποίον έλεγαν ότι έβλεπε τα ανάραχα των μελλοθάνατων.
Μια Κυριακή πρωί, την ώρα που ο πατέρας μου σήμαινε την καμπάνα στον Εσταυρωμένο, εμφανίζεται ο Αντωνέας και του λέει «παπά Σταύρο, πααίνει αυτή…..» εννοώντας ότι είδε τον ίσκιο μιας γυναίκας, χωρίς να την κατονομάσει. Σε λίγες μέρες πέθανε μια γυναίκα εδώ στη Χώρα και έλεγαν ότι ήταν αυτή που είδε τον ίσκιο της ο Αντωνέας.
Αν το ανάραχο ήταν ενός νέου ανθρώπου, τότε αυτός που το είδε, θεωρούσε υποχρέωση να το πει στους δικούς του. Τότε οι δικοί του με άκραν μυστικότητα έκαναν σαρανταλείτουργο, ή τις λεγόμενες «κρυφολειτουργίες» δηλαδή ανέθεταν σε έναν ιερέα να κάμει 40 λειτουργίες σε ξωκκλήσια ή ανέθεταν σε 3 ιερείς να κάνουν παράλληλα λειτουργίες σε διαφορετικούς ναούς την ίδια μέρα.
Σήμερα δεν υπάρχουν ελαφροΐσκιωτοι όπως άλλοτε, ούτε τελούνται πια κρυφολειτουργίες, παρά μόνο οι συνηθισμένες λειτουργίες υπέρ υγείας και υπέρ αναπαύσεως, ωστόσο οι παλιές ιστορίες για τα ανάραχα εξακολουθούν να λέγονται και να κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον.