Στο Καψάλι, στον Πίσω Γιαλό υπάρχει η οδός Κουντουριώτη. Πολλοί αναρωτήθηκαν, ποια σχέση έχει η παραλιακή οδός με την επιφανή οικογένεια της Ύδρας. Αυτή τη σχέση ερεύνησα μέσα από γραπτές πηγές, αλλά και από την προφορική παράδοση. ΄Ομως να πάρομε τα πράγματα από την αρχή.
Περί το 1700 ζούσε στην Ύδρα ο Χατζή-Γεώργιος Ζέρβας, ο οποίος επειδή παρέμεινε ένα διάστημα στα Κούντουρα της Μεγαρίδος, πήρε την προσωνυμία Κουντουριώτης και έγινε ο γενάρχης της ιστορικής οικογένειας των Υδραίων προυχόντων. Η Ύδρα επί Τουρκοκρατίας ήταν αυτοδιοικούμενη με πολλά προνόμια και είχε το προβάδισμα στα άλλα ναυτικά νησιά. Ιδίως κατά τη διάρκεια των Ναπολεοντείων πολέμων οι Υδραίοι πλούτισαν διότι το εμπόριο πέρασε στα χέρια των Ελλήνων και έτσι η Ύδρα ένα ορεινό και άγονο νησί γέμισε στέρνες με χρυσάφι και έφθασε στο σημείο να την αποκαλούν οι Τούρκοι «Μικρή Αγγλία.» Πανίσχυροι πλοιοκτήτες, πρόκριτοι του νησιού οι Κουντουριώτες είχαν σωρεύσει μεγάλο πλούτο. Τα εγγόνια του Χατζή-Γεωργίου, παιδιά του γιού του Ανδρέα, Λάζαρος και Γεώργιος,έπαιξαν σπουδαιότατο ρόλο στην επανάσταση και γενικά στις πολιτικές εξελίξεις.
Ο Λάζαρος (1769-1852) ο κορυφαίος από τους προκρίτους της Ύδρας, περίφημος για τα πλούτη του, λέγεται ότι μέσα σε ένα χρόνο από τα 22 πλοία του κέρδισε 200.000 δίστηλα. Η γνώμη του επικρατούσε μεταξύ των προκρίτων της Ύδρας. Ο Σπύρος Μελάς στη μυθιστορηματική βιογραφία «Ναύαρχος Μιαούλης» περιγράφει το Λάζαρο ως εξής «πιο πλούσιος και πιο σοβαρός από όλους, με μεγάλη επιβολή στο λαό, ήξερε να ακούγεται. Σκεφτόταν πολύ, μιλούσε λίγο. Γεννημένος άρχοντας είχε και την εξωτερική αξιοπρέπεια. Η αυστηρή μορφή του με τη μεγάλη μύτη και το δυνατό σαγόνι θα ΄ταν αποκρουστικά στυγνή, αν το βλαμμένο μάτι του – το ΄χε χάσει από ατύχημα- δεμένο πάντα με μαύρο μεταξωτό μαντήλι δεν έδινε κάποια αόριστη γλύκα μελαγχολίας στην έκφρασή του…»
Ο Γεώργιος (1782-1858) αντάξιος του αδερφού του, έπαιξε πολύ σπουδαίο ρόλο σε όλες τις πολιτικές ζυμώσεις κατά την επανάσταση και στην απελευθέρωση. Έγινε πρόεδρος του εκτελεστικού στην επανάσταση και αργότερα επί Καποδίστρια και Όθωνα ήταν Γερουσιαστής και Σύμβουλος Επικρατείας. Οι απόγονοί του διέπρεψαν ως πολιτικοί και ως Ναύαρχοι. Ο εγγονός του, Παύλος Κουντουριώτης, είναι ο πασίγνωστος Αρχηγός του Στόλου στους Βαλκανικούς πολέμους και κατόπιν Υπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Τα δυό αδέρφια Λάζαρος και Γεώργιος ήταν πολύ αγαπημένα και λέγεται ότι με τη σύσταση του Ν. Ελληνικού κράτους δάνεισαν τον Καποδίστρια 2000 τάλιρα. Στο διάστημα 1790-1802 επικράτησε αναρχία στην αυτόνομη Ύδρα. Το 1802 έρχεται στο νησί διορισμένος από τους Τούρκους ο Υδραίος Γεώργιος Βούλγαρης με εντολή να επιβάλει την τάξη. Πράγματι έφερε την ηρεμία και φυσικό ήταν να εναντιώνεται σε κάθε κίνηση κατά των Τούρκων. Το 1807 ο Ναπολέων κατάφερε να προκαλέσει Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Οι Ρώσοι προσπαθούν να ξεσηκώσουν τους ραγιάδες για μια ακόμη φορά κατά των Τούρκων. Στην Ύδρα υπάρχει ισχυρό Ρωσικό κόμμα με πρωτεργάτη το Λάζαρο Κουντουριώτη, ο οποίος ήλπιζε στους ομόθρησκους Ρώσους. Ο Βούλγαρης ήρθε αντιμέτωπος με το Ρωσικό κόμμα και φυσικά με τους Κουντουριώτηδες, οι οποίοι τελικά επικράτησαν με τη Ρωσική προπαγάνδα. Κατόπιν, όταν Ρώσοι και Τούρκοι έκλεισαν ειρήνη, οι Υδραίοι εγκατελείφθησαν από τους Ρώσους στην τύχη τους, όπως συνέβη και άλλες φορές. Πολλοί Υδραίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους μόνιμα ή προσωρινά.
Εκείνη την εποχή ο Ιωάννης Κλάδος, ο περίφημος Κυθήριος γιατρός και Φιλικός υπηρετούσε στην Ύδρα ως πρόξενος της Ρωσίας. Λόγω αυτής της θέσεως συνεδέθη με τους Ρωσόφιλους Κουντουριώτηδες, με τους οποίους συνεργαζόταν και διετήρησε αλληλογραφία επί σειράν ετών. Πιθανότατα οι ανωμαλίες στην ιδιαίτερη πατρίδα τους να ώθησαν τους Κουντουριώτηδες και λόγω της φιλίας τους με τον Ιωάννη Κλάδο να έρθουν στα Αγγλοκρατούμενα Κύθηρα και να δημιουργήσουν ένα έρεισμα στο νησί για περίπτωση ανάγκης. Είναι γνωστό εξάλλου ότι κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους πολλοί καταδιωκόμενοι αγωνιστές βρήκαν φιλόξενο καταφύγιο στα Κύθηρα όπως και στα άλλα 7νησα.
Το Μάιο του 1816 οι αδελφοί Λάζαρος και Γεώργιος βρίσκονται στα Κύθηρα και αγοράζουν περιουσία στον Αυλαίμονα από το Νικόλαο Δαρμάρο ποτέ αιδεσιμωτάτου κυρ Αντωνίου, ο οποίος «…δίνει, αφίνει, πουλεῖ, ξενεύει και αἰωνίως με τα μέρη και διαδόχους του δια πάντα ἀλλοτριώνει προς τους παρόντας ἀδελφούς εὐγενείς Κυρίους Λάζαρον και Γεώργιον Κουντουριώτη ποτέ Ανδρέα…..δύω μαγαζιά σκεπασμένα με ταῖς πόρταις και παράθυρά τως, με δύω πατάρια ταυλωμένα με μίαν καμινάδα εἰς το μέσα, ἕνα ἄλλο σπίτι κωλυτόν εἰς αὐτά ἀνώγαιον και κατώγαιον με μίαν καμινάδαν εἰς το κατώγαιον με ἕνα μπότζιον, ὑποκάτω τοῦ ὁποίου είναι μία στέρνα, ἕνα κῆπον πλησίον τῶν ἰδίων ὀσπητίων περιτριγυρισμένον με τοίχον ξεροτρόχαλον πλησίον του χωραφίου του σρ Τζώρτζη Λαζαρέτου περ Γρέγολεβάντε και της Πιατσέτας περ Οστριογάρμπη….» Οι Κουντουριώτηδες πλήρωσαν 7000 γρόσια στο Δαρμάρο (1).
Στις 4 Ιουλίου 1816 οι Υδραίοι αδελφοί στα Κύθηρα στερούμενοι των σχετικών πιστοποιητικών προσέρχονται εις το Κριτήριον της Α΄ αιτήσεως (τσιβίλε) των Κυθήρων με αίτησή τους και ζητούν με εξέταση 4 Κυθηρίων μαρτύρων να τους εφοδιάσουν με τα απαραίτητα πιστοποιητικά, τα οποία να ισοδυναμούν με ληξιαρχική πράξη γέννησης. «οἱ δυο ἀδελφοί Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης, υἱοί τοῦ ποτέ εὐγενοῦς κυρίου ̉Ανδρέα ποτέ αὐθέντη Γεωργίου, γεννημένοι ἀπό νόμιμον συνοικέσιον εἰς το νησίον τῆς ῞Υδρας, ὁπου διέτριβεν ὁ ποτέ τους πατήρ εὑρίσκονται κατά το παρόν κατοικούντες με τας ἰδίας τον φαμελίας εἰς ταῦτην την νῆσον Κυθήρων μην ἔχωντας αὐτοί ἕνα θεμέλιον ὁποῦ να ἠμπορεῖ να ἀποδείξει την νόμιμόν τους γέννησιν, το ὁποῖον να ἠμποροῦν να μεταχειρισθοῦν εἰς κάθε περίστασιν και χρείαν δια τοῦτο ταπεινῶς παρρησιάζονται εἰς την ἐξουσίαν τούτου τοῦ σεβασμίου Κριτηρίου και αἰτοῦν με την πρέπουσαν τάξιν να ἀποδειχθεῖ ἡ κάτωθεν περίλειψις με το μέσον τῆς ὁποίας να ἠμποροῦν να ἀπολαύσουν ἀπό την ἐξουσίαν τοῦ Κριτηρίου το ἀπαιτούμενον θέσπισμα τῆς προσκυρώσεως δια να κάμουν χρῆσιν χάρις προβάλωντες ὅτι ἡ ἀλίθεια ἦτον και εἶναι, ὅτι οἱ ἀδελφοί Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης εἶναι υἱοί νόμιμοι τοῦ νῦν ποτέ κυρίου ̉Ανδρέα Κουντουριωτη ποτε Γεωργίου γεννημένοι ἀπό την νόμιμόν του σύζυγον Μαρία καθῶς μάρτιρες
ὁ εὐγενής κύριος Λορέντζος Κλάδος
ὁ εὐγενής κύριος ̉Ιωάννης Μώρμορης
ὁ εὐγενής κύριος ̉Ιωάννης Δαρμάρος ποτέ αὐθέντη Νικολάου
ὁ κύριος ̉Ιάκοβος Μοάτζος
Λάζαρος Κουντουριώτης
Γεώργιος Κουντουριώτης» (2)
Πράγματι οι δικαστές Νικόλαος Δαρμάρος, Αντώνης Κασιμάτης και Νικόλαος Λεβούνης εξήτασαν τους μάρτυρες, εις τους οποίους υπέβαλαν την ερώτηση «ἀνίσως ἰξεύρει ὅτι οἱ δύω ἀδελφοί εὐγενεῖς κύριος Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης εἶναι υἱοί νόμιμοι τοῦ νῦν ποτέ κυρίου Ανδρεα Κουντουριώτη ποτε Γεωργίου γεννημέννοι ἀπό την νόμιμόν του σύζηγον Μαρίαν.» Η απάντηση που έδωσε ο μάρτυρας Ιάκωβος Μοάτσος είναι η εξής: «Αὐτό εἶναι πλέον παρά αληθές ὅτι οἱ αὐτοί ἀδελφοί κος Λάζαρος και Γεώργιος εἶναι υἱοί νόμιμοι τοῦ νῦν ποτέ κυριου ̉Ανδρεα Κουντουριώτη ποτε Γεωργίου γενναμένοι ἀπό την νόμιμόν του σύζηγον Μαρίαν και ἐγώ ἠμπορῶ καλώτατα να το βεβαιώσω ἐπειδή και φερθείς διάφοραις φοραῖς εἰς το νησίον τῆς ῞Υδρας ἐγνώρησα τον αὐτόν ποτε κυριον ̉Ανδρέαν Κουντουριώτη και την φαμελείαν του και εἰς την οἰκίαν αὐτοῦ ὤντας εἰς το ἴδιον νησίον ἐφέρθηκα. Τόσον ἰξεύρω ἐν συνιδίσει, και προς φῶς τούτου τοῦ κριτηρίου προσφέρνω» (3)
Στις 7 Ιουλίου 1816 εξεδόθη η απόφαση:
« το εὐγενές Κριτήριον τῆς πρώτης αἰτήσεως εἰς το τζιβίλε καθεζόμενον οὕτω αἰτοῦντες οἱ ἀδελφοί εὐγενεις κυριος Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης ποτε κυρίου ̉Ανδρέα ποτε Γεωργίου και θεορῶντες τας ὄπισθεν σημειωμένας ἐξετάξεις τῶν ὀνοματισμένων μαρτύρων εἰς δύναμην τῶν ὁποίων ὁλοτελῶς [ ] βεβαιωμένον και ἀποδεδειγμένον το κεφάλαιον προβαλμένον παρά τους ἰδίους κυρίους ἀδελφούς με την ὄπισθεν γραφήν τους προσφερθεῖσαν τας 4 του τρέχοντος εἰς τοῦτο το οφφικιον δηλαδή ὅτι οἱ εἰρημένοι δύω ἀδελφοί κύριος Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης εἶναι υἱοί νόμιμοι τοῦ νῦν ποτε κυριου ̉Ανδρεα Κουντουριώτη, ἄνω μελετημένου, γεννημένοι ἀπό την νόμιμόν του σύζηγον Μαρίαν διό θεσπ’ιζει και θεσπίζωντας κυρώνει το αὐτό κεφάλαιον εἰς τας εἰρημένας κατά τάξιν γιναμένας μαρτυρίας εἰς πάντα και κατά πάντα ὡς ἀποθεμένον το ἴδιον κεφάλαιον εἰς ὅλην την ἀλήηθειαν και τοῦτο δια να κάμουν οἱ προμελετημένοι αἰτοῦντες κύριοι ἀδελφοί ἐκείνην την χρῆσιν ὡς διαλαμβάνει η λεχθεῖσα γραφή τους οὕτως.
Και το παρόν θέσπισμα κυρώσεως θέλει παραδοθῆ εἰς ἀντίγραφον ὁμοιόσχημον προς τους ἄνω ὀνοματισμένους κυρίους Κουντουριώτη ἵνα
Νικόλαος Δαρμάρος Πρόεδρος
̉Αντόνης Κασιμάτης Κριτῆς
Νικόλαος Λεβούνης Κριτῆς
̉Αντώνιος Σανιάνος ̉Αττουάριος (9)
Τον Αύγουστο του 1816 ο Γεώργιος Κουντουριώτης έθαψε ένα παιδί στη Χώρα, στον Εσταυρωμένο.
«1816 Αυγούστου 15.̉Επέρασε εἰς την ἄλλην ζωήν ἕνα πεδίον ὀνόματι ̉Ανδρέας τοῦ κυρίου Γεωργίου Κουντουριότη και ἐτάφη εἰς τον ναόν τοῦ ̉Εσταυρωμένου Χριστοῦ εἰς την επισκοπήν»(5)
Από την προφορική παράδοση γνωρίζομε ότι οι Κουντουριώτηδες είχαν οικία και στο Καψάλι. Μέχρι στιγμής δεν έχει εντοπισθεί σχετικό έγγραφο αγοραπωλησίας. Η οικία βρίσκεται στον Πίσω Γιαλό (νυν οικία κληρονόμων Γ.Ξανθάκη και Πόπης Μάρκου.) Φαίνεται ότι σε ένα από τα σπίτια των Κυθήρων οι Κουντουριώτηδες είχαν φυλάξει ασημικά και είχαν αναθέσει τη φύλαξη στον Ιωάννη Κλάδο. Στα αρχεία του Λ. και Γ. Κουντουριώτη έχει δημοσιευθεί η αλληλογραφία με τον Κλάδο. Τον Ιούνιο του 1828 ο Κλάδος βρίσκεται στο Ναύπλιο και ο Γεώργιος Κουντουριώτης του στέλνει γράμμα στα Κύθηρα από τον Πόρο και παρακαλεί να του στείλει μερικά ασημικά του. Το γράμμα αυτό, το οποίο παρέλαβε στα Κύθηρα η οικογένεια Κλάδου, εστάλη στο Ναύπλιο στον παραλήπτη, ο οποίος απαντά:
«προς τον ευγενέστατον κ. Γεώργιον Κουντουριώτην.
Εν Ναυπλίω τη 20 Ιουνίου 1828
Αὐτήν την στιγμήν λαμβάνω ἀπό Κύθηρα τῆς φαμιλίας μου γράμματα και….εὗρον ἕν τῆς εὐγενίας σας…με το ὁποῖονμε διορίζετε να παραδώσω εἰς τον ̉Ανδρέαν Πριμικήριον μερικόν ασημικόν σας… ἐάν λοιπόν οὕτως ἔχη, ἔστω προς εἴδησίν σας , ὅτι αὐτά τα ἔχω κλειδωμένα βαστῶν το κλειδίον μαζί μου και ἐάν ἀγαπάτε και σᾶς ἀναγκαιοῦσι, διορίσατέ μου και τότε στέλλω το κλειδίον της πενθερᾶς μου, τα ἐβγάζει ἀπό την κάσσαν σας και σᾶς τα στέλλει…»(6)
Τον Αύγουστο του 1823 ήρθε είδηση στα Κύθηρα ,ότι σε κάποια μάχη στην επαναστατημένη Ελλάδα εσκοτώθη ένας Κυθήριος, ο Εμμανουήλ Δαρμάρος του Ιωάννου, ο οποίος φαίνεται είχε πάει εθελοντής. Οι δικοί του στα Κύθηρα υπογράφουν πληρεξούσιο και διορίζουν γενικό επίτροπό τους τον «…ευγενέστατον κύριον Λάζαρον Κουντουριώτην, κάτηκον του εἰρημενου νησίου της ῞Υδρας…» και του διδουν πλήρη εξουσία να παραλάβει τα πράγματα του πεσόντος υπέρ πατρίδος Δαρμάρου, ο οποίος «…ἐσκοτοθη εἰς μήαν μάχην των ̒Ελλήνων εἰς ἕνα μέρος της ̉Ελλάς….» και τα οποία πράγματα και χρήματα βρίσκονταν στο νησί της Ύδρας. (7)
Η παρουσία των αδελφών Κουντουριώτη στα Κύθηρα είναι γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας, διότι καταδεικνύει το ρόλο που έπαιξε το νησί στην προεπαναστατική περίοδο, αλλά και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, καθώς επίσης και την κινητικότητα των Κυθηρίων, οι οποίοι ανέκαθεν υπήρξαν ανήσυχοι και φιλαπόδημοι και κατά τις αποδημίες τους συνήψαν δεσμούς με επιφανείς της εποχής.
(1) Νοτάριος Παναγιώτης Μορίζος, βιβλίο 5, φ 62ν-63ν
(2) Γ.Α.Κ Τοπ.Αρχείο Κυθήρων, Αρχείο Αγγλ. Διοίκησης Εγγραφα Πρωτοδικείου (αταξινόμητα)
(3) ό.π.
(4) ό.π.
(5) Ληξιαρχικά βιβλία Εσταυρωμένου Χώρας βιβλίο 12ε, φ77r
(6) Αρχεία Λ.και Γ. Κουντουριώτη τ.7, σελ. 216-217.
(7) Νοτάριος Ιω.Λαστιώτης, βιβλίο 6, φ 27r
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ