Tα Mητάτα είναι από τα γραφικότερα χωριά των Κυθήρων με νερά και γραφικές ρεματιές γύρω γύρω, μύλους, περιβόλια και πλούσια βλάστηση. Θεωρείται το παλαιότερο γνωστό χωριό του νησιού μας. Η ονομασία Μητάτα προήλθε μάλλον από την Κρήτη, όπου μητάτα ονομάζονται οι ποιμενικές εγκαταστάσεις, τα καταλύματα των βοσκών. Φαίνεται ότι το χωριό ανέκαθεν είχε ανεπτυγμένη κτηνοτροφία, όπως μαρτυρούν και οι σπηλιές που υπάρχουν γύρω, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για το σταυλισμό των ζώων. Κατά το 12ο αι. οι πελοποννησιακές αρχές έστειλαν στα Κύθηρα ως διοικητή το Γεώργιο Παχύ από τη Μονεμβασία, ο οποίος μετά την παράδοση του νησιού στον ευγενή οίκο των Ευδαιμονογιάννηδων, αποσύρθηκε στα Μητάτα, όπου και πέθανε. Γύρω στο 1238 εγκαινιάζεται η λατινοκρατία στα Κύθηρα και ο Βαρθολομαίος Βενιέρ αναδείχθηκε ο πρώτος Βενετός ηγεμόνας των Κυθήρων. Περί το 1300 οι 4 γιοί του Μάρκου Βενιέρ μοίρασαν το νησί σε 24 κλήρους και κάθε αδελφός πήρε 6. Ένα τμήμα από την περιοχή των Μητάτων έπεσε στα «Γαβριλιανά» στον κλήρο του Γαβριήλ Βενιέρ, ενώ η εύφορη γη των Μητάτων και της Παληόπολης παρέμεινε κοινή μεταξύ των συγκυρίων.
Τα Μητάτα είναι χτισμένα σε ύψωμα, τριγυρισμένα από το λαγκάδι του Απόγυρου, το λαγκάδι της Τσιγκούρας, που συνεχίζει στου Μουντάρου, το λαγκάδι του Βοκολίου, το λαγκάδι της Γωνίας και το λαγκάδι της Σκοτεινής, που ενώνεται με το φαράγγι του Τσάκωνα. Όλα αυτά τα λαγκάδια ενώνονται στου Γαλάτη, στους πρόποδες του Παληόκαστρου και καταλήγουν στην εύφορη κοιλάδα της Παληόπολης, η οποία αρδεύεται πλούσια από τις πηγές των Μητάτων και των Βιαραδίκων. Αυτές οι βαθειές ρεματιές με τα μονοπάτια, τους νερόμυλους, τα περιβόλια, τις δεντροφυτεμένες πλαγιές και την οργιαστική βλάστηση με άφθονες μυρτιές, που είναι το έμβλημα των Μητάτων, με πορτοκαλιές, λεμονιές, και πλατάνια, πραγματικοί νεραϊδότοποι, είναι πηγή ζωής για το χωριό, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και τουριστικού ενδιαφέροντος. Κατά μήκος της ρεματιάς της Τσιγκούρας, υπάρχουν 3 νερόμυλοι, οι οποίοι λειτουργούσαν όλο το χρόνο με το νερό της ομώνυμης πηγής, από την οποία ποτίζονταν και τα γύρω περιβόλια. Κατά μήκος της ρεματιάς του Τσάκωνα λειτουργούσαν 9 νερόμυλοι με το νερό από την πηγή Σταμναρέα, το οποίο περνούσε από τις τοποθεσίες Μαύρη Σπηλιά, Σκοτεινή, Βρυσάκια, Ποτίστρα, όπου ήταν το λεμονοδάσος, Τηγάνια και Σηλαδινού. Από την πηγή της Γωνίας τροφοδοτούνταν 2 νερόμυλοι στο ομώνυμο λαγκάδι. Στα Μητάτα εκτός από νερόμυλοι λειτούργησαν και ανεμόμυλοι, όπως ο ονομαστός τετραώροφος του Βελόνη.
Άλλοτε, που το χωριό ήταν πολυάνθρωπο, τα περιβόλια των Μητάτων είχαν πολύ πλούσια παραγωγή από νοστιμότατα φρούτα και κηπευτικά, με κορυφαία ανάμεσά τους μια ντόπια ποικιλία ροδάκινων με υπέροχο άρωμα, που ο λαός τα ονομάζει «μαστούς της Αφροδίτης» Ακόμα το χωριό φημίζεται για το αρωματικό κρασί, για το οποίο κάθε χρόνο τον Αύγουστο γίνεται γιορτή, καθώς και για το αγνό θυμαρίσιο μέλι και τα γαλακτοκομικά προϊόντα του.
Τα Μητάτα με την ευρύτερη περιοχή παρουσιάζουν μεγάλο γεωλογικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Άφθονα παλαιοντολογικά ευρήματα, λαξευτά σπήλαια, απολιθωμένα θαλάσσια οστρακόδερμα σε σχήμα αχιβάδας, αλλά και ίχνη από την αρχαιότητα, όπως νεκρικοί θάλαμοι, αγγεία, ίχνη αρχαίου υδραγωγείου, έχουν εντοπισθεί στη Γωνία, στο Θολάρι και στη θέση Ελληνικά . Ένα μεγάλο μέρος των Κυθήρων από την αρχαία Σκάνδεια μέχρι τα Μητάτα και το αεροδρόμιο αποτελείται από θαλάσσιες αποθέσεις με πλήθος από κοχύλια. Ίσως η θεά Αφροδίτη, που κατά το μύθο αναδύθηκε από τη θάλασσα των Κυθήρων, συμβολίζει το ίδιο το νησί των Κυθήρων, που αναδύθηκε σε κάποια γεωλογική περίοδο από τη θάλασσα.
Τα Κύθηρα δεινοπαθήσανε από τις επιδρομές των πειρατών, τις λεηλασίες, τις ερημώσεις, τις αρπαγές και τις αιχμαλωσίες. Αψευδείς μάρτυρες όλων αυτών είναι τα σωζόμενα μνημεία σε όλο το νησί, και ιδιαίτερα στην περιοχή των Μητάτων, που φανερώνουν σε όλη την τραγικότητα τις δοκιμασίες των κατοίκων. Σε μικρή απόσταση από την πλατεία των Μητάτων, στο προαύλιο του ναού του αγίου Γεωργίου, από μια καταπακτή, μια στενή πέτρινη σκάλα οδηγεί σε ένα αθέατο σπήλαιο πάνω από τον απότομο γκρεμνό, μέσα στο οποίο υπάρχει δεύτερος ναός, επ’ονόματι του αγίου Γεωργίου με το ιερό δυτικά λόγω της διαμορφώσεως του βράχου και με αγιογραφίες πάνω στο λαξευμένο βράχο, ο οποίος χρησιμεύει σαν τοίχος του ναού. Από σκαλισμένη επιγραφή πληροφορούμαστε ότι ο ναός ανήκε στην οικογένεια Πρινέα και επισκευάστηκε το 1680, άρα είναι παλαιότερος. Μέσα στο ναό βρέθηκαν πολλά ανθρώπινα οστά, γεγονός που πιθανότατα υπονοεί ότι εκεί βρήκαν τραγικό θάνατο κάτοικοι του χωριού που κατέφυγαν για να σωθούν από πειρατική επιδρομή. Γενικά η φύση του εδάφους στα Μητάτα ευνόησε τη δημιουργία υπόσκαφων σπηλαιωδών ναών, οι οποίοι εκτός από τη μεγάλη θρησκευτική σημασία τους, παρουσιάζουν και μεγάλο ιστορικό, αρχαιολογικό και γεωλογικό ενδιαφέρον,όπως η Παναγία η Σπηλιώτισσα, ο άγιος Γιώργης σε μια μικρή σπηλιά δίπλα στη Μαύρη Σπηλέα, με σπάραγμα τοιχογραφίας του 1665, ο άγιος Γιάννης στις Αμμούτσες, και ο άγιος Γιάννης στην Τσιγκούρα. Και οι 4 ναοί μαρτυρούνται το 17ο αι. Στα πέριξ των Μητάτων η αγία Κυριακή και ο άγιος Νικόλαος στη Γωνία μαρτυρούνται το 17ο αι., ενώ τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής είναι ο Σωτήρας στη Βρύση του 13ου αι. μονόχωρος, καμαροσκέπαστος με εξαιρετικές τοιχογραφίες και ο Σωτήρας στο κοιμητήριο, του 15ου αι. στον ίδιο τύπο, με τοιχογραφίες.
Επειδή στην περιοχή των Μητάτων αφθονεί ο πωρόλιθος, υπάρχουν γύρω παλιά λατομεία (πωροκοπεία). Έτσι το χωριό είναι κατάσπαρτο από πώρινους ογκόλιθους, οι οποίοι, επειδή ήσαν ακατάλληλοι για οικοδομικό υλικό, χρησιμοποιούνταν για περιφράξεις.
Από τις παλαιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι οικογένειες Πρωτοψάλτη, Καστρίσου, Χανιώτη, Πισσάνου, Κερομύτη, Πρινέα-Κονόμου, Φυρού, Σκλάβου. Το επίθετο Σκλάβος προήλθε από κατοίκους του χωριού, αιχμάλωτους των πειρατών, οι οποίοι εξαγοράστηκαν και επέστρεψαν στα Κύθηρα, όπου πήραν την προσωνυμία Σκλάβος. Από τα Μητάτα κατάγεται ο γνωστός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός και βοτανολόγος Γιάννης Πρινέας,(1883-1963) ο οποίος έγραψε την πασίγνωστη οπερέτα « Απάχηδες των Αθηνών»
Στην απογραφή του Καστροφύλακα του 1583 τα Μητάτα είχαν 83 κατοίκους. Κατά το 18ο αι. τα Μητάτα ανήκαν στο διαμέρισμα του Καστρίσου και είχαν 5 ιερείς με 3 ενορίες: της αγίας Τριάδας, του αγίου Γεωργίου και του αγίου Δημητρίου, με 239-250 ενορίτες. Από αυτούς τους 3 ναούς σώζεται μόνο ο άγιος Γιώργης της οικογένειας Πρινέα. Ο σημερινός ναός της αγίας Τριάδας, σταυροειδής με τρούλο, χτίστηκε στις αρχές του 20ού αι. στη θέση του ναού του αγίου Δημητρίου, ως ενοριακός πλέον, ο οποίος κατά το 1923 είχε 106 οικογένειες ενοριτών.
Υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι για να επισκεφθεί κανείς τα Μητάτα, το πανέμορφο χωριό, οι κάτοικοι του οποίου μπορεί να μην ένοιωθαν την ασφάλεια μιας οχυρωμένης πολιτείας, όμως απολάμβαναν την ομορφιά και τα αγαθά μιας εύφορης κοιλάδας.